د ولسي تړون پروګرام په جلال آباد ښار کې څرنګه د مثبت بدلون لامل ګرزیدلی؟
South Asia
په افغانستان کې سوله او ثبات راوستل له درسي ټولګيو پیلېږي
نن، د جنورۍ مياشتې ۲۴مه د پوهنې نړيواله ورځ ده. د سولې په راوستو او دوامداره پرمختیا کې د ښوونې او روزنې اساسي او رغنده رول ته د درناوي له پاره د ملګرو ملتونو سازمان د ۲۰۱۷ زېږديز کال په ډسمبر مياشت کې دغه ورځ [د جنورۍ ۲۴مه] د پوهنې د نړيوالې ورځې په نامه ونوموله او ټاکل شوې ده، چې تر دې وروسته به هر کال دا ورځ د پوهنې نړیوالې ورځې په نامه لمانځل کېږي.
د دغې نړيوالې ورځې له لمانځلو هدف نه یوازې دا دی، چې پوهنې ته، چې د ملګرو ملتونو د ۲۰۳۰زېږديز کال د دوامداره پراختیا مهم هدف بلل کېږي، پام راجلب شي، بلکي د بې وزلۍ پر کمښت، روغتيايي خدمتونو ته د لاسرسۍ پر زیاتوالی، د جنسیتي برابرۍ پر زیاتوالی او عامولو، په ټولې نړۍ کې د سولې پر تامينولو او ټينګښت کې هم د ښوونې او روزنې اساسي په رول باندې ټينګار کوي.
له شک پرته زده کړه یوازينۍ لاره ده، چې په اوږدمهال کې د دوامدارې پرمختیا لپاره د اړتیا وړ بشري قوه تامينولی شي
.
د پوهنې نړيوالې ورځې په نامه د یوې ورځې نومول، د نړيوالې ټولنې ټينګه اراده او ژمنه څرګندوي، چې تعلیم او زده کړې ته د ټولو خلکو د مساوي او باکیفیته لاسرسي په پار يې ملاتړ کوي.
د افغانستان د پوهنې وزارت د معين په توګه، خوښ یم چې نړيوالې ټولنې پوهنه د خپلې اجنډا په سر کې راوستې ده، ځکه ښوونه او روزنه د سولې او ثبات په ټينګښت کې رغنده رول لري.
په داسې یو حالت کې چې افغانستان د څو لسیزو راهیسې د جګړو له ګواښونو سره لاس او ګريوان دی، د دوامدارې سولې په راوستو او د ثبات په ټينګښت کې د ښوونې او روزنې پر رول تينګار کول حياتي موضوع بلل کېږي.
بامیان د پرمختګ او تحول په لوري
کله چې خلک د افغانستان په اړه فکر کوي، څه یې چې په لومړۍ شیبه کې په ذهن کې ورګرځي، له بده مرغه هماغه د جنګ او ناامنۍ لسیزې دي.
د داسې واقعیت څخه هم نه شو انکار کولی چې افغانستان د دوامدارو تاوتریخوالي او ګډوډیو شاهد پاتې شوی دی او لا هم له زیاتو ننګونو او ستونزو سره مخ دی.
خو باید دا واقعیت درک کړو چې له ۲۰۰۱ زېږدیز کال را په دې خوا، افغانستان د یوې هوسا او پرمختللې ټولنې د رامنځته کولو په لاره کې لازم کارونه تر لاس لاندې نیولي دي.
هغو بدو تاریخي پېښوته په کتو سره چې موږ تل ورسره مخ یو، اکثره وختونه دا هېروو چې افغانستان ده پرمختګ په لور یوه اوږدهلارې څخه را تېر شوی دی.
پوره دوه میاشتې مخکې، یعنې د ۱۳۹۷ د تلې په ۲۸ مه نېته، تر څلور میلیونه زیاتو افغانانو د ولسي جرګې په ټاکنو کې برخه واخیسته او د خپلې خوښې کاندیدانو ته یې رایې ورکړې اومیلیونونه افغانان په تمه دي چې د ۱۳۹۸ کال په ولسمشریزو ټاکنو کې ګډون وکړي.
د یادولو ده چې د افغانستان خلک په ۲۰۱۸ زېږدیز کال کې ده لومړي ځل لپاره طالبانو سره د کوچني اختر په ورځو کې درې ورځنی اوربند شاهدان وو چې ورپسې بیا د خلکو په ذهنونو کې د اوږد مهالې سولې د ټینګېدو هیلې زرغونې شوې.
د بامیان د والي په حیث زما په هدوفونو کې یو دا دی چې د خپل هېواد یو متفاوت انځور نړیوالو ته ښکاره کړم – داسې انځور چې دغه واقعیت ورته په ډاګه کړي چې: له سختو شرایطو سره سره بیا هم بریا او پرمختګ ممکن دي.
د عملي اقدامونو ترسره کول، د افغانان لپاره د یوې روښانه راتلونکې د تامین لپاره یوازنۍ لاره
په ۲۰۰۱ زېږدیز کال کې د افغانستان په ښوونځیو کې د زده کوونکو د شمیر یوازې یو میلیون تنو ته رسېډه، چې ټول یې هلکان و. خو نن ورځ د هېواد په ښوونځیو کې د زده کوونکو شمېر څه باندې ۸،۵ میلیون تنو ته لوړ شوی، چې له دې ډلې څخه ۴۰ سلنه یې نجونې دي.
آمنه چې د نهم ټولګي زده کوونکې ده، لکه ۳ میلیون نورې نجونې اوس دا وړتیا لري څو د افغانستان د خلکو په مرسته او د نړیوالې ټولنې په ملاتړ ښوونځي ته ولاړه شي.
نوموړې وایي: "د خپل ښوونځي په درسي چاپېریال کې د زیاتو پرمختګونو او بدلون شاهده یمه. په تدریسي چارو کې مثبت بدلون او د نوي درسي توکو په برابرولو سره، اوس موږ کولای شو، څو په غوره توګه خپلې زده کړې ترسره کړو." آمنه یوه له میلیونونو افغان نجونو څخه ده چې ژوند یې د پخوا په پرتله بدلون موندلی او په افغانستان کې د یوې سوکاله راتلونکې د رامینځته کېډو لپاره ډېره هیله منه ده.
وروسته له هغه چې په ۲۰۱۸ کال کې د سویلي آسیا د هېوادونو لپاره د نړیوال بانک د مرستیال په توګه مې په کار پېل وکړ، لومړنۍ کاري سفر مې افغانستان ته ترسره کړ. که څه هم چې افغانستان له زیاتو ستونزو سره مخامخ ده، خو پرمختګونه او لاسته راوړنې يې په بېلابېلو سکتورونو کې لکه، روغتیا، ښوونه او روزنه، د زیربناوو بیا رغول او له ټولو مهمه د ستونزو او خنډونو په وړاندې د افغانانو استقامت او ژمنتیا د ستایلو وړ دي.
افغانستان د اقتصادی ودې لپاره یو شمېر بالقوه ظرفیتونو، لکه د مخ په ودې هېوادنو په مینځ کې ستراتیژیک جغرافیايي موقیعت، د ځوان کاري ځواک شتون او پراخو طبیعي سرچینو ته لاسرسۍ څخه برخمن دي چې کیدای د دې هېواد د اوږد مهاله اقتصادي پراختیا او ودې لپاره کلیدي او اغېزمن عواملو ته بدل شي. له دغو ظرفیتونو څخه د غوره ګټه اخیستنې او د پراختیايي پروګرامونو په هراړخیز تطبیق سره به افغانستان دا ځواک ترلاسه کړي څو په چټکۍ سره اقتصادي وده وکړي او د افغانانو په ژوند کې پراخ بدلون رامینځته شي.
لوړو زده کړو ته د نجونو د لاسرسي زیاتېدل
د ښځو د حقونو د یوې فعالې په حیث چې د خپل عمر وروستي شپږ کلونه یې د مېرمنو د ځواکمنېدو په لاره کې تېر کړي دي، زما له پاره دا خورا مهمه ده چې لوړو زده کړو ته د افغان مېرمنو په لاسرسۍ ډاډه شم.
دا هغه څه دي چې د افغانستان د لوړو زده کړو وزرات په چوکاټ کې چې په افغانستان کې د لوړو زده کړو د تأمین او تنظیم اساسي دنده ور په غاړه ده، د لوړ زده کړو د پراختیا پروژې سره په کار کولو کې ما ته انګېزه راکوي .
کله چې ما په ۲۰۱۶کال کې د جنډر د متخصصې په توګه د لوړو زده کړو له وزارت سره کار پیل کړ، عمدتاً هڅه مې دا وه چې ښځینه محصلین له هغو ستونزو سره مخ نه شي چې زه پخپله په کابل پوهنتون کې د زده کړې په وخت کې ورسره مخ وم.
تر پوهنتون پورې د اوږدې لارې مزل، په پوهنتون کې د محصلو نجونو له پاره د اوسېدو د امکاناتو نه شتون، او په بهر کې د فوق لیسانس زده کړو د فرصتونو محدودیت، ځینې هغه ستونزې دي چې زما او زما د ملګرو په یاد دي. دا ټول هغه لاملونه وو، چې په پوهنتونونو کې د نجونو د کمرنګه حضور سبب شوي وو.
اوس چې د افغانستان د بیا رغونې صندوق په مالي مرسته، د ۲۰۱۵ – ۲۰۱۹ کلونو په اوږدو کې د لوړو زده کړو د پراختیا پروژې په چوکاټ کې، د لوړو زده کړو دوهم ملي ستراتیژیک پلان تطبیق شوی دی، اکثره هغه ننګونې، چې ما لیدلې وې، له منځه تللې دي.
په افغانستان کې د تجارت او کار لا آسانېدل
په افغانستان د سوداګری ښه ترسره کول
د تجارت او کار او کسب پر وړاندې د شته ستونزو سره سره، د افغانستان دولت د پانګه اچونې لپاره د شرایطو د آسانتیا په موخه پر ځینو اقداماتو باندې لاس پورې کړی.
د تجارت د ترسراوي د وروستي کلني راپور پر اساس چې په۱۹۰ هیوادونو کې د تجارتي مقرراتو د مطالعی په موخه د نړیوال بانک لخوا چمتو کیږي، سږ کال افغانستان د یاد راپور په نړیواله درجه بندۍ کې له ۱۸۳ درجې څخه ۱۶۷ درجې ته پورته شوی دی. نو پدې اساس افغانستان د هغو هیوادونو په لړ کې راغلی کوم چې د سوداګری د ښه والي لپاره یې د پام وړ آسانتیاوې رامینځته کړې دي. دا لومړی ځل دی چې افغانستان په پنځو مقرراتي څانګو کې د اصلاحاتو له راوستو سره نه یوازې دا چې د کوچنیو او منځنیو پانګه اچونکو لپاره د کار او کسب چاپېریال ښه کړی، بلکه په لویو پریکړو کې د سهم لرونکو یا ونډوالو د ونډه اخیستنې د حقوقو تقویه کول او همدارنګه پورونو ته د لاسرسي په موخه د آسانتیاوو د برابرولو په برخه کې هم پرمختګ لیدل کیږي.
دې حقیقت ته په پام سره چې له نیمایي ډیر افغانان د بېوزلۍ تر کرښې لاندې ژوند کوي، اړینه ده چې د افغانستان دولت د خصوصي پانګه اچونې بهیر چې د کاري فرصتونو د رامینځته کیدو سبب کیږي، لا ګړندی او غښټلۍ کړي او د تشبثاتو د پراختیا په خاطر د کوچنیو او منځنیو خصوصي متشبثینو د ابتکارونو لپاره لا ډیرې تشویقي او هڅوونکې زمینې برابرې کړي تر څو د هغوې د فعالیتونو پراخیدل د کاري فرصتونو په جوړولو کې اساسي ونډه ترسره کړي.
د تجارت او پانګه اچونې په چاپېریال کې د اصلاحاتو د پلي کیدو په موخه باید اغیزناکه او دوامداره هلې ځلې وشي، چې له نیکه مرغه د افغانستان دولت په تیر کال کې د اصلاحي پروګرامونو په پلي کیدو کې پوره جدیت ښودلی دی. په تیر کال کې د دې اصلاحاتو د پلي کیدو په پایله کې د سوداګرو او پانګوالو پر وړاندې په لاندې برخو کې ځینې خنډونه او محدودیتونه را کم شوي دي:
څنګه په افغانستان کې د تیر یوه لسیزی د لاسته راوړنې او تللې فرصتونو څخه زدکړو
څنګه په افغانستان کې د تیر یوه لسیزی د لاسته راوړنې او تللې فرصتونو څخه زدکړو
افغانستان په تېره یوه لسيزه کې د پرمختګونو شاهد و خو په ورته مهال د شاتګ ځيني موارد يې هم درلودل او فرصتونو يې هم له لاسه ورکړي دي.
په ټوله کې، کولاۍ شو د افغانستان ستر اقتصادي او امنیتی وضعیت له ۲۰۰۷ کال راهيسې پر دوو پړاوونو و ویشو: ۲۰۱۴ کال کې د امنیتي مسوولیتونو له لېږد څخه وړاندې او وروسته، کله چې نړیوالو ځواکونو په افغانستان کې امنیتي مسوولیتونه افغان ځواکونو ته وسپارل.
د امنيتي مسوولیتونو له لېږد وړاندې پړاو کې د لوړې اقتصادي ودې شاهدان وو (۲۰۰۷ کال کې د يو کس ناخالص عاید ۶۳ سلنه وده وکړه) امنیتي وضعیت په نسبي ډول پایدار و. خو له ۲۰۱۴ کال نه راهيسې اقتصادي وده مخ پر ځوړ وه چې د دغه هېواد د وګړو د ودې له کچې څخه هم ټيټه ده او همداراز د هرې ورځې په تېرېدو امنيتي وضعیت ترینګلی کېږي.
له افغانستان څخه په زیاته کچه د بهرنيو نړیوالو ځواکونو وتل او ۲۰۱۲ کال کې په پوځي او ملکي برخو کې په دوامداره توګه د مرستو کمښت، اقتصادي وضعیت له سخت حالت سره مخ کړ چې تر اوسه يې د ژغورولو لپاره هڅې روانې دي.
په ورته مهال، عامه سوکالي هم کولی شو چې پر دوو جلا برخو یې ډلبندي کړو.
- Tags:
- Afghanistan
- South Asia
- Agriculture and Rural Development
- Conflict
- Governance
- Labor and Social Protection
- Poverty
- Private Sector Development
- Public Sector and Governance
- Social Development
- Conflict and Fragility. fragile and conflict affected states; Poverty; Agriculture; Economic Growth
- GDP
- End Poverty Day
د افغانستان سوکالي پر خلکو پانګونې سره تړلې ده
د نړيوال بانک ګروپ، پر خلکو د پانګونې څرنګوالي په تړاو نن خپل لومړنی راپور خپور کړ، دا نوی راپور په نړۍ کې د هر تن له وړتيا څخه په بشپړ ډول د استفادې پر بنسټ د پانګونې د نړيوالې ځانګړنې کچه ښيي.
پر وګړو د پانګونې ځانګړنى راپور(HCI)، پر وګړو د پانګونې پروژې يوه برخه ده چې د نړۍ په هر هېواد کې د نړيوال بانک ګروپ له لوري د پانګونې د اوږدمهالو پرمختګونو په اړه د خلکو پوهاوي او عامه ذهنيتونو روښانتيا لپاره ترسره کېږي.
د دې پروژې پر بنسټ به هر هېواد و هڅول شي، چې له شته سرچينو څخه ګټه واخلي او دا ګام به پرخلکو د پانګونې برخه کې مهم نقش ولوبوي.
د دې راپور د موندونو له مخې، افغانستان پر خپلو وګړو د پانګونې د ځانګړتيا له اړخه يوازې ۳۹ سلنې وړتيا ته رسېدلی دی، چې تر ۱۴ پورې د نيمه لوړو زده کړو تحصيلي درجه او تر ۶۰ کلونو پورې د ژوند کچه ښيي.
پر وګړو د پانګونې ځانګړتيا راپور له مخې، افغانستان په داسې موقعيت کې ځای لري، چې د دې هېواد اقتصادي وضعيت سره اړخ لګوي، دا په داسې حال کې ده، چې افغانستان د نورو لږ عايد لرونکو هېوادونو په پرتله څه ناڅه لوړه درجه کې ځای لري.
د بې ځایه شویو افغانانو وضعیت څرنګه دی؟
افغانان د نړۍ د کډوالو لویه برخه جوړوي، په داسې حال کې چې هغوی په ورته وخت کې د دې پيړۍ په ترڅ کې تر ټولو زیات شمیر کسان دي چې بیرته خپل ټاټوبي ته ستنیږي.
له ۲۰۰۲ څخه تر ۲۰۰۷ پورې شاوخوا ۷ میلیونه افغان کډوال بیرته خپل هیواد ته ستانه شوي چې د دې راستانه شویو افغانانو لویه برخه له ایران او پاکستان څخه ستانه شوي دي.
دم مهال، راستانه شوي کسان د دې هیواد د اټکل شوي نفوس شاوخوا یو پر پنځمه برخه جوړوي.
په ورته وخت کې، د ناامنیو پراخیدل او ورځ تر بلې د وسله والو شخړو زیاتوالی په افغانستان کې د کورني بې ځایه شویو د زیاتوالي لامل شوی دی.
اوسني ستونزمن حالات، د کورني بې ځایه شویو لویې برخې شته والی او په هیواد کې د راستانه شویو کډوالو لویه شمیره د دولتي چوپړتیاو د وړاندې کولو پر څرنګوالي زیات فشار وارد کړی او په ورته وخت کې یې د اقتصادي او کار موندنې فرصتونو د لاسرسۍ لپاره د کورني بې ځایه شویو او د ښارونو پاتې نفوس تر منځ د سیالۍ کچه زیاته کړې ده.
اوسمهال افغانان په فوق العاده ستونزمنو اقتصادي شرایطو کې ژوند کوي. د ۲۰۱۶ او ۲۰۱۷ کلونو شمیرې په ډاګه کوي چې د دې هیواد د نفوس له نیمایي زیاته برخه د بیوزلۍ کرښې لاندې اوسیږي او زیاته نوره برخه یې د بیوزلۍ د زیان لیدنې په درشل کې ده. په بیوزلو او زیان لیدونکو سیمو کې، له افغانانو څخه د ملاتړ په موخه اړتیا ده، څو د بشر غوښتنې او پراختیایي مرستو د چمتو کولو په برخه کې هر اړخیز تدابیر په پام کې ونیول شي.
له همدې کبله مسئولین او سیاست جوړوونکي تل له زیاتو پوښتنو سره مخامخ کیږي.
په افغانستان کې د یوې زده کوونکې نجلئ لپاره د زدکړې شرایط په اوسني حالت کې څرنګه دي
د افغانستان په ښونځیو کې د نجونو زده کړه له ډیرو ستونزو او فرصتونو څخه برخمنه ده، چې تر ډیر حده دغه وضعیت د نجونو د زده کړې او تعلیم په اړه د هغوی د استوګنځای او یا د استوګنځیو د شاوخوا سیمو د اوسیدونکو له لید لوري سره مستقیه اړیکه لري.
همدارنګه په کلیو او ښارونو کې د زده کړې آسانتیاوې، د زیر بناوو څرنګوالی، د ښوونکو ژمنتیا او همدارنګه په ټولنه کې د فساد د لمنې غوړیدل هم داسې نور دلایل دي، چې په ښوونیز بهیر کې یې د نجونو د زده کړې او شتون پر کچې باندې اغیز کړی ده.
په ټوله کې داسې ویلی شو، چې په افغانستان کې د څو کلونو جنګ او بې ثباتۍ دوام، روزنیز او تحصیلي نظام ته خورا زیات زیانونه اړولي دي.
په افغانستان کې د معارف سکټور تل په جنګ کې د ښکیلو خواو د سیاسي او نظامي ناخوالو په لومړۍ کرښه کې پاتې شوې ده.
په پایله کې ناسم سیاسي او اقتصادي حالت د پالیسي ګانو د پلي کیدو او د قوانینو د انفاذ مخه ډب کړې او د ښونیزو خدماتو کیفیت ته یې زیان پیښ کړی.
په ورته مهال، روان حالت د ښې حکومتولی پر وړاندې کمزورتیا زیږولې ده.
خو بیا هم د افغانستان په ښونځیو کې د نوم لیکنې بهیر بې سارۍ او د پام وړ دی.