2015: Монгол улс, Дэлхийн Банкны хамтын түншлэлийн 25 дахь жил
Also available in: English
Албан бус орчуулга.
Монгол улс Дэлхийн Банкинд нэгдсэний 25 жилийн ойд зориулсан цувралын маань сүүлийнх нь энэ болж байна. (Өмнөх цувралуудыг уншихын тулд энд дарна уу) 2015 он мэдлэгт анхаарсан жил байлаа.Монгол дахь ядуурлын сүүлийн тоо баримтууд нь энэ үзэгдэл өсч байгааг харуулахын зэрэгцээ өсч байгаа шалтгаанууд нь санаа зовоохоор байлаа. Үндэсний статистикийн газар, Дэлхийн Банктай хамтран 2002 оноос ядуурлыг тодорхойлох аргачлал дээр хамтран ажилласан юм. Сүүлийн тоо баримтаар 2012 онд 27.4 хувьтай байсан ядуурал 2014 онд 21.6 хувь болон буурсан дүн гарсан. Энэ нь 2010-2012 оны хандлага хэвээр байгааг харуулсан. Хэдий ядуурал буурсан ч ядуурлыг ирмэг дээр олон хүн байгааг, эдийн засаг хүндрэхэд тун эмзэг тусч мэдэх хүн олон байгааг харууллаа.
Монгол улс Дэлхийн банкинд нэгдсэн орсоноос хойших 25 жилийн түүхийг эргэн дурсаж байгаа. Өнөөдөр бид 2014 оны тухай ярина. Эдийн засгийн өсөлт 7.8 хувь байсан ч инфляц хоёр оронтой тоо руу шилжиж, гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт үргэлжлэн буурсаар. Дэлхийн Банкнаас гаргадаг Эдийн засгийн төлөв байдлын тоймд макро эдийн засгийн тэнцвэр алдагдаж, санхүүжилтэд онцгой анхаарал хандуулах шаардлагатайг анхааруулсаар байсан.
Монгол улс Дэлхийн Банкны гишүүн болсноос хойших 25 жилийн түүхийг бид эргэн харж байгаа, өнөөдөр бид 2013 оны тухай яръя. Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт ДНБ-ий 20 хувьд ч хүрэхээргүй болтлоо буурлаа. Гэтэл хэдхэн жилийн өмнө энэ үзүүлэлт 50 хувьд хүрч байсан юм. Гэсэн ч өсөлт хоёр оронтой тоогоор илэрхийгдсэн хэвээр, харин инфляц нэг оронтой тоон дээр байлаа.
Монгол улс Дэлхийн Банкинд нэгдэн орсон 25 жилийн түүхэнд 2012 он хэд хэдэн шалтгаанаар ялгаран харагддаг. Улс төрөөс эхэлье. 2012 он бол ээлжит сонгуулийн жил байсан бөгөөд энэ сонгууль гэнэтийн явдлаар дүүрэн байсан. Юун түрүүн монголчууд улсынхаа ашигт малтмалын нөөцийг ашиглая гэж шийдэх үү, хэрвээ тийм бол хөгжлийнхөө төлөө яаж ашиглах вэ гэдэг гол сэдэв байлаа. Улстөрчид монголчуудад, Монгол улсдаа, байгалийн баялагтаа, их түүхдээ, дайчин ааг омогтоо хайртай гэдгээ зарлаж байлаа. Оюутолгой, Тавантолгойн сэдэв давамгайлж байхад асуудал арай өөр зүйлд байлаа: Өнөөгийн даяарчлагдсан дэлхийд Монгол гэж байхын утга учир юу вэ?
Монгол улс Дэлхийн Банкинд нэгдсэнээс хойших 25 жилийн түүхэнд 2011 он бол сэргэлтийн жил байлаа. 2011 оны эхээр эдийн засаг тогтворжиж, манай эдийн засагчид Эдийн засгийн төлөв байдлын тоймоо эргэн улирал тутам гаргаж эхэллээ. 2011 оны нэгдүгээр сарын тоймд эдийн засаг сайжирсаар байгааг онцолсон. Өнгөрсөн 2010 оныг авч үзвэл ДНБ-ий бодит өсөлт 17.5 хувь хүрч, дэлхийн хурдацтай өсч байгаа эдийн засгийн нэг боллоо. Хэдийгээр ашигт малтмалын дэлхийн зах зээлийн үнэ өндөр байсан ч Монголд ид өрнөж байсан хөрөнгө оруулалтын хэмжээтэй нэг л таарч өгөхгүй байлаа, гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт хэдхэн жилийн дотор дөрөв дахин өслөө. 45 секундын видео нь ДНБ болон гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт үнэхээр гайхам өссөнийг харуулсан.
25 жилийн түүхээ 25 өдөрт багтаан бичиж байгаа аяныхаа хүрээнд өнөөдөр 2010 оны онцлох үйл явдлуудыг эргэн саная. 2010 оныг эргэн дурсахад над хамгийн түрүүнд нарлаг, халуун Австралийн Брисбан санаанд орж байна. Брисбанд би суралцаж, бакалаврын боловсрол эзэмшсэн билээ. 2010 оны эхээр Цагаан сарын амралтыг ашиглан гэртээ түргэхэн харьчихаад ирэхээр шийдсэн. Брисбаны олон улсын онгоцны буудалд богино ханцуйтай нимгэн цамцтай буухдаа цас болон утааны нөхцөл байдлын талаар эцэг эхийн над өгч байсан зөвлөгөөг тоомсорлоогүй явсанаа ойлгосон. Халуун, чийглэг уур амьсгалтай газраас Улаанбаатарт газардахдаа цельсийн 60 хэмийн зөрөөг мэдэрсэн. Тэр өвөл үнэхээр хүйтэн байж, цас их унаж, Монголын газар нутгийн ихэнх хэсэгт агаарын хэм цельсийн 40 хэм хүрч байлаа. Утааны асуудал намайг зовоосоор байсан ч энэ бол муу зүйл гэдгийг ийм амархан мартсандаа гайхсан. Бусад хүн ч мөн над шиг зүйлийг мэдэрсэн байсан. Тухайлбал, тухайн үед Дэлхийн Банкны суурин төлөөлөгчөөр ажиллаж байсан Аршад Саед. Тэрбээр зудын гамшгийн тухай блогтоо бичиж байсан бөгөөд бид хамтдаа Монголын алслагдсан аймгуудын хахир өвлийг мөн нийслэл хотын агаарын бохирдлыг мэдэрч байсан.
Монгол улс Дэлхийн Банкны гишүүн болсноос хойших 25 жилийн түүхийг эргэн сөхөж байгаагийнхаа хүрээнд өнөөдөр бид 2009 оны тухай ярина. АНУ-аас эхэлсэн дэлхийн санхүүгийн хямрал өмнөх жил нь Монголын эдийн засагт нөлөөлж, 2008 оны сүүл, 2009 он бүхэлдээ хүнд байлаа. Дэлхийн ашигт малтмалын үнэ шалдаа бууж, 1993 оноос хойш Монголын эдийн засгийн өсөлт анх удаа хасах гарлаа. Хурдтайгаар муудаж байсан эдийн засгийн өөрчлөлтүүдийн мэдээллээс хоцрохгүйн тулд Дэлхийн Банк улирал тутам гаргаж байсан Эдийн засгийн төлөв байдлын тоймоо сар болгон гаргадаг боллоо. 2009 оны дөрөвдүгээр сарын тоймоос уул уурхайн бүтээгдэхүүний үнэ нэгхэн жилийн дотор хэрхэн хурдтай унасныг харж болно.
Дэлхийн Банк болон Монгол улсын хамтын ажиллагааны 25 жилийн түүхийг бид жил жилээр эргэн харж байгаа. Өнөөдөр бид 2008 оныг авч үзье. 2008 он монголчуудын хувьд хар, цагаан аль алинаар нь дурсагдан үлдэх он болсон. Хар гэдэг нь 2008 оны парламентын сонгуулиас үүдэлтэй хэрэг явдал байлаа. Жирийн таван иргэн амиа алдаж, нийслэл Улаанбаатар хотод хоёр өдөр, гурван шөнө онц байдал тогтоосон. 1990 онд Монгол улс нэг тогтолцооноос нөгөө рүү тайван замаар шилжсэнээрээ бахархаж байсан бол 2008 оны хэрэг явдал нь ардчиллын 25 жилийн түүхэн дэх хамгийн хар цаг үе байлаа.
2007 онд Монголын эдийн засгийн өсөлт хоёр оронтой тоо руу шилжиж инфляц “даруухан” боллоо.2008 оны сонгуулийн жилийн өмнөх жил болох 2007 онд 1990 оны огцом уналт алс холын дурсамж мэт санагдаж байлаа.
Монгол улс, Дэлхийн Банкны хамтын түншлэлийн 25 жилийн 16 дахь он болох 2006 оны тухай өнөөдөр авч үзье. Эдийн засаг өссөөр, жилийн өсөлтийн хурд 8.6 хувьд хүрч, ДНБ-д эзлэх аж үйлдвэрлэлийн хэмжээ 43 хувьд хүрлээ.
Дэлхийн Банк болон Монгол улсын хоорондын хамтын ажиллагааны 25 жилийн ойг жил жилээр нь эргэн дурсаж байгаа. Энэ удаад бид 2005 оныг дурсана. Эдийн засгийн өсөлт 7.3 хувийн түвшинд байж, аж үйлдвэрийн салбар, тэр дундаа уул уурхай Монголын ДНБ-д том байр суурь эзэлсээр байлаа.
Монгол улс болон Дэлхийн Банкны 25 жилийн хамтын ажиллагааны түүхийг эргэн харж байгаа цувралынхаа энэ удаагийн дугаараар бид 2004 оныг авч үзнэ. 2004 онд Монголын эдийн засгийн өсөлт 10.4 хувьд хүрсэн юм. 15 жилийн дараа нэг хүнд ногдох орлого 1989 оны түвшинд очлоо. Монгол уул уурхай ид цэцэглэж, 2004 оны гол салбар уул уурхай байлаа.
Бид Дэлхийн Банк болон Монгол улсын Засгийн газар хоорондын 25 жилийн түншлэлийн түүхийг авч үзэж байгаа билээ. Өнөөдөр бид 2003 оныг авч үзнэ. ДНБ долоон хувиар өссөн нь шилжилтийн үеэс хойших хамгийн өндөр өсөлттэй жил байлаа. Гэсэн ч хөдөө аж ахуйн салбарын бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл түүхэн доод түвшиндээ байсаар байлаа: ДНБ-д эзлэх ХАА-н салбарын хувь 1998-1999 онд 35 байснаа зудын улмаас 2003 онд 21 хувь болтлоо буурсан юм.
Монгол улс 1991 онд Дэлхийн Банкны гишүүн орон болсон. Сайн сайхны төлөөх өнгөрсөн 25 жилийн түншлэлийн түүхээ бид бичиж байгаа юм.
1999-2000 оны өвөл аймшигт зуд боллоо. Зуд гэдэг бол Монголын өвөрмөц үг хэллэг бөгөөд хатуу хахир өвөл болж мал сүргийн тоо толгой ихээхэн хэмжээгээр хорогдохыг хэлдэг. НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөр болон Монгол улсын Засгийн газрын тайлангаар энэ жилийн зуд нь Монголын таван аймгийн хувьд сүүлийн 50 жилд тохиолдоогүй их хохиролтой байжээ. Өвөл оройтож унасан цас Монголын нийт газар нутгийн 70 хувийг нэлэнхүйд нь бүрхсэн бөгөөд 2000 оны зургадугаар сарын 1-ний тооцоогоор 2.4 сая толгой мал хорогдсон. Үүний улмаас ДНБ 1.1 хувьд хүрч унасан бөгөөд ДНБ-д эзлэх хөдөө аж ахуйн салбарын эзлэх хувь дөрвөн хувиар буурсан.
25 жил 25 өдөр цуврал нийтлэл маань өнөөдөр 1999 оноор үргэлжилж байна. 1999 он инфляцийн түвшинг 7.6% буюу харьцангуй боломжийн түвшинд барьж чадсан, эдийн засгийн өсөлт 3 % багахан давсан жил байлаа. Хуучин системийн үед буюу 1991 онд ам доллартай харьцах төгрөгийн албан ханш 7 төгрөг байв. Харин 10 жилийн төгсгөл ойртоход буюу 1999 онд ам доллартай харьцах төгрөгийн ханш 1000 төгрөг давсан байв. Тэр жил Сиатл хотноо даяарчлалыг эсэргүүцсэн хөдөлгөөн өрнөж байсан бол Монгол дахь аж ахуйн нэгжүүд дэлхийн зах зээлд гарч болох аргуудыг хайж байлаа.
25 жилийн хамтын ажиллагааны түүхээ 25 өдөрт багтаах цуврал маань үргэлжилж, бид энэ удаа 1998 оныг эргэн харах болно. Өсөлт саараагүй ч үйлчилгээний болон хөдөө аж ахуйн салбарын үзүүлэлт буурсан, аж үйлдвэрийн салбарын ДНБ-д эзлэх жин 1990 онд 43 хувь байсан бол энэ онд 25 хувь болтлоо буурсан жил байлаа. Санхүүгийн салбар ОУВС-гийн хөтөлбөрийн дэмжлэгтэйгээр өмнөх жилүүдийн хямралаасаа сэргэж, 1997 он гэхэд гадаад валютын нөөц 40 хувиар өсөж, 1997 оны эхээр 50 хувьд хүрээд байсан инфляц 1997 оны дунд үеэс оны эцэс гэхэд 17.5 хувьд хүрч буурлаа. 1998 онд хэрэглээний үнийн индекс 9.4 хувьтай байлаа.
25 жилийн түүхийг 25 өдөр эргэн дурсах нийтлэл маань 1997оноор үргэлжилж байна. Дэлхийн банкны ажлын хамт олны маань хийж бүтээсэн зүйлс, Монгол улсын нийгэм эдийн засгийн нөхцөл байдлын тухай бичихийн өмнө тэр жил миний амьдралд юу тохиолдож байсныг эргэн дурсахыг хүслээ.