Daily inpatient care at Hrazdan Medical Center, Kotayk region. Armenia. Photo: Armine Grigoryan/World Bank
Լուսինեն վերականգնվում է սրտի կաթվածից հետո: Մեկ շաբաթ առաջ նա Մխչյան գյուղի հիվանդանոց էր դիմել կրծքավանդակի ցավերով և ուղեգրվել էր մարզային հիվանդանոց: Տասը տարի առաջ Լուսինեի մոտ շաքարախտ է ախտորոշվել, որը պահանջում է դեղորայքի ամենօրյա ընդունում և ժամանակ առ ժամանակ մասնագետի ծառայություններ: Այսուհանդերձ նա չի համապատասխանում հիվանդանոցային ու ամբուլատոր խնամք և դեղամիջոցներ ստանալու համար պետական պատվերի փաթեթում ներառվելու պահանջներին:
Ֆերմայից ստացված եկամուտը և Ռուսաստանից ամուսնու՝ Մակիչի ուղարկած միջոցները բավարար չէին դեղորայք գնելու համար, ուստի դեղերի ընդունումը Լուսինեն հաճախ էր ընդհատում: Ամիսներ առաջ նա կրծքավանդակի կծկումներ էր զգացել, սակայն բժշկի չէր այցելել: Սրտի կաթվածը հանկարծակի վրա հասավ: Արյան մատակարարման խցանումը վերացնող բժշկական գործողությունը թանկ արժեր: Լուսինեն ու նրա ամուսինը տարիներ շարունակ պետք է մարեն այդ պարտքը:
Առողջապահական ծախսերի բեռը Հայաստանի տնային տնտեսությունների համար
Լուսինեի առճակատումը սրտի մահացու հիվանդության հետ եզակի դեպք չէ: Հայաստանում մահերի ավելի քան 90 տոկոսի պատճառը քրոնիկական հիվանդություններն են: Այս իրավիճակը պահանջում է, որ առողջապահական ծառայություններ մատուցողները կենսակերպի և բուժման ու բարդությունների կառավարման փոփոխություններ ձեռնարկեն: Քրոնիկական հիվանդություններ ունեցող շատ հայաստանցիներ բուժօգնություն չեն ստանում: Փաստորեն հիպերտոնիկ հիվանդություն ունեցող հինգ հայաստանցիներից երկուսը մնում են առանց բուժման: Բուժծառայությունների հիմնական խոչընդոտներից է բարձր գինը, քանի որ որոշ հիմնական ծառայությունների համար պետության կողմից երաշխավորվող ծառայությունների փաթեթով համընդհանուր ծածկույթ չի ապահովվում:
Հիվանդների գրպանի հաշվին կատարված վճարումները 2017-ին կազմել են Հայաստանում առողջապահության ընդհանուր ծախսերի 85 տոկոսը: Սա գերազանցում է միջին և բարձր եկամուտ ունեցող երկրների միջին ցուցանիշը, որտեղ այդ ծախսերը կազմում են 33 տոկոս: Ցավոք, առողջապահական ծառայությունների առավելագույն կարիք ունեցողների, այդ թվում տարեցների ու աղքատների դեպքում փոքր է հավանականությունը, որ նրանք կկարողանան վճարել: Անհատական մակարդակում ապագա առողջապահական կարիքների համար դժվար է խնայողություններ անել՝ ծառայությունների անհրաժեշտության ի հայտ գալու ժամանակի և չափի անորոշության պատճառով: Հայաստանում առողջապահության բարելավման ճանապարհին ֆինանսները չպետք է համարժեք և ժամանակին բուժծառայություններից օգտվելու խոչընդոտ մնան:
Առողջապահության կանխավճարային և խմբավորված ֆինանսավորումը կարող է բարելավել հասանելիությունը
Ընդհանուր մակարդակում առողջապահության կարիքների անորոշությունն ավելի փոքր է: Այն երկրները, որոնք հաջողությամբ բարելավել են բարձրորակ խնամքի հասանելիությունը, անհրաժեշտ միջոցները հայթայթել են ընդհանուր եկամուտների կամ պարտադիր կանխավճարների միջոցով: Ընդհանուր եկամուտների հաշվին ֆինանսական միջոցների հավաքման բեռը տարածվում է մեծ շառավղով: Նշված երկրները նաև ռիսկերի խմբավորման միջոցով առողջապահության ոլորտի ծախսերի բաշխում են կատարել, որպեսզի առողջապահական ավելի շատ կարիքներ ունեցող խմբերը խաչաձև սուբսիդավորվեն ավելի քիչ առողջապահական կարիքներ ունեցող խմբերի կողմից:
Երբ պետությունը պարտադիր կանխավճարների բացակայության պայմաններում ֆինանսավորում է առավել աղքատների վճարումները, նվազ առողջապահական կարիքներ ունեցող խմբերը դուրս են մնում ընդհանուր ռիսկի խմբից, իսկ Լուսինեի նման անհատները հայտնվում են «չբավականացնող միջին հատվածում»: Այս անձինք իրավունակ չեն ընդգրկվելու պետության կողմից երաշխավորվող ծառայությունների ծածկույթում և գների պատճառով դուրս են մղվում առողջապահությունից: Խմբերի բացառումը ծածկույթից հանգեցնում է բուժօգնության դիմելու հետաձգման, բարդությունների դեպքում՝ թանկ անհետաձգելի ծառայությունների կարիքի և ընտանիքների էլ ավելի աղքատացման:
Հանուն առողջապահության բարելավման ֆինանսական հատկացումները պետք է ռազմավարական լինեն
Ավելի որակյալ ծառայությունների և առողջապահության վերջնարդյուքների բարելավման համար կանխավճարային և համախմբված միջոցները պետք է արդյունավետորեն հատկացվեն: Հայաստանը սա լավ գիտի: Երբ 1991-ին Խորհրդային Միությունը լուծարվեց և պետական բյուջեն կրճատվեց, Հայաստանը բախվեց մոր և մանկան առողջության հրատապ կարիքների խնդրին: Այդ մարտահրավերը մեղմելու համար մոր և մանկան առողջության պահպանման հիմնական ծառայությունները համընդհանուր հասանելի դարձան: Ստեղծվեց Պետական առողջապահական գործակալությունը, որպեսզի բժշկական ծառայություն մատուցողները վճարվեն կատարված աշխատանքների վերջնարդյունքների, ոչ թե ներդրված ռեսուրսների համար, ինչը մեծապես նպաստեց մոր և մանկան առողջության բարելավմանը:
Տասնամյակներ անց՝ 2020-ին, ի պատասխան COVID-19-ի, Հայաստանը որդեգրեց նման գործելակերպ: Բժիշկները պարգևավճարներ են ստանում COVID-ի հետ կապված ծառայությունների համար ծախսած լրացուցիչ ժամանակի դիմաց, հիվանդանոցները օրական սակագներով վճարվում են ըստ COVID-19 դեպքերի համար օգտագործվող մահճակալների թվի, իսկ երեխաներին և հղի կանանց ուղղված ծառայությունների հատուկ սակագները նպատակ ունեն կանխել նրանց անտեսումը գերզբաղված բուժծառայություններ մատուցողների կողմից: Պետությունը նաև երաշխավորում է COVID-ի հետ կապված բոլոր բուժծառայությունների ծածկույթ, որպեսզի ֆինանսական խոչընդոտները չնպաստեն հիվանդության տարածմանը:
Ռազմավարական գնումները, որոնք ներառում են միջոցների հատկացման վերաբերյալ հիմնավորված և նպատակային որոշումների կայացումը, կարևոր նշանակություն ունեն՝ ապահովելով, որ պետական միջոցները նպաստեն Հայաստանում առողջության բարելավմանը՝ անկախ մարտահրավերներից:
Առողջապահության ֆինանսավորման բարեփոխումների երկրորդ փուլը
Առողջապահության նախարարությունն առաջնորդում է համընդհանուր առողջապահական ծածկույթի բարեփոխումները: Այդ բարեփոխումները, ներառյալ ռազմավարական գնումները, ուղղված են այն նպատակին, որ յուրաքանչյուր քաղաքացու համար ապահովվի անհրաժեշտ բարձրորակ առողջապահական ծառայությունների հասանելիությունը: Այդ բարեփոխումների հաջող իրականացմանը նպաստելու համար Համաշխարհային բանկի թիմն աջակցել է բարձր մակարդակի քաղաքական քննարկումներին, ուսումնասիրել է այլ երկրներում գնումների համապատասխան փորձը և զեկույց է պատրաստել`առողջապահության ոլորտի հատկացումները բարելավելու առաջարկություններով: Տվյալ տեխնիկական օժանդակությունը ֆինանսավորվել է Կորեա-Համաշխարհային բանկ համագործակցության կառույցի կողմից:
«Գնումներ հանուն Հայաստանում առողջապահության բարելավման» զեկույցում ընդգծվում է առողջապահության որակը և ծածկույթը բարելավելու համար Պետական առողջապահության գործակալության միջոցով անկախ, օբյեկտիվ և տվյալների վրա հիմնված որոշումներ կայացնելու, ինչպես նաև հաշվետվողականության խթանմանն ուղղված արտաքին վերահսկման մեխանիզմների անհրաժեշտությունը: Զեկույցում շեշտվում է նաև, որ բուժծառայություն մատուցողի գործունեության և բնակչության առողջության կարիքների պարբերական վերանայմամբ պետք է հիմնավորվեն ծառայությունների փաթեթի թարմացումները, ծառայություն մատուցողի ընտրությունն ու վճարումը: Արժեքով պայմանավորված գնումները, որոնք հանգեցնում են առողջապահական վերջնարդյուքների բարելավման, կարող են փաստարկ հանդիսանալ Հայաստանում հանրային առողջության ֆինանսավորման ավելացման համար:
Պետական առողջապահական գործակալությունը կշարունակի սահմանափակ ազդեցություն ունենալ բուժսպասարկում իրականացնողների վրա, եթե չավելացնի հանրային առողջապահական ծախսերը: Իսկ առանց այնպիսի խթանների, ինչպիսիք են կլինիկական ուղեցույցների կատարումը կամ համապատասխան ենթակառուցվածքները, բուժհաստատությունները ծառայությունների որակը չեն բարելավի:
Այսպիսով, առողջապահական վերջնարդյունքների բարելավումը Հայաստանում պայմանավորված կլինի գնումների բարեփոխումների հաջողությամբ, բավարար կանխավճարային և խմբավորված եկամուտներով և ծառայությունների մատուցման պատրաստականության բարելավմամբ:
Ամբողջական զեկույցը և ամփոփոգրերը հասանելի են հայերեն և անգլերեն:
Join the Conversation