Vượt qua nút thắt cổ chai trên đường tiến tới bao phủ y tế toàn dân ở Việt Nam

Năm 1977, khi tôi sinh ra, tôi chỉ nặng 2.5 kg như phần lớn trẻ em sinh ra trong thời kỳ kiệt quệ sau chiến tranh. Một người họ hàng của tôi chết ở tuổi 40 vì bệnh lao. Ông tôi, một lang y, rất buồn vì không thể dùng thảo dược để chữa trị căn bệnh thuộc tứ chứng nan y này, trong khi bác sĩ và thuốc chống lao lại không sẵn có ở tuyến xã. Bố mẹ tôi quyết định rời nông thôn ra thành phố để mong chúng tôi có thể tiếp cận hệ thống giáo dục và y tế tốt hơn.

Năm 1997, khi tôi hai mươi, cùng các bạn sinh viên y, tôi háo hức đi thực tập tại một trạm y tế xã ở vùng nông thôn. Các giáo sư nói rằng chúng tôi là thế hệ bác sĩ đầu tiên của Việt Nam được đào tạo để tăng cường cho y tế cơ sở. Thời kỳ này, Việt Nam có ít hơn 5 bác sĩ trên 1 vạn dân và hơn 75% số xã không có bác sĩ phục vụ. Nhưng thành thực mà nói thì không có nhiều sinh viên tốt nghiệp trường y lựa chọn công việc chăm sóc sức khỏe ban đầu, vì thế, những khó khăn về nhân lực cho y tế cơ sở còn tồn tại dai dẳng.

Năm 2017, khi tôi bốn mươi, tôi hiểu rằng nhân lực là nút thắt cổ chai trên đường tiến tới bao phủ y tế toàn dân ở Việt Nam. Đất nước hiện có 8 bác sĩ trên 1 vạn dân nhưng phần lớn tập trung ở thành thị nơi 35% dân số sinh sống. Mạng lưới y tế cơ sở ở 62 huyện nghèo nhất còn thiếu 600 bác sĩ, dẫn đến hơn 30% số trạm y tế xã chưa có bác sĩ phục vụ. Ở các trạm y tế xã, nhân viên y tế hiện nay không đủ năng lực để cung ứng các dịch vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu cơ bản như sàng lọc và phát hiện sớm các yếu tố nguy cơ và quản lý các bệnh không lây nhiễm phổ biến (tăng huyết áp, đái tháo đường, ung thư v.v). Hậu quả là người bệnh bỏ qua tuyến y tế cơ sở đi thẳng lên tuyến trên ngay cả khi mắc các bệnh thông thường, khiến cho các bệnh viện trung ương và tỉnh bị quá tải. Trong khi đó, các trường y vẫn đang định hướng nguồn nhân lực y tế tương lai vào chăm sóc chuyên sâu thay vì chăm sóc sức khỏe ban đầu với các giáo trình cổ điển dựa vào bệnh viện.

Vì thế, tôi thật sự hào hứng tham gia cùng các đồng nghiệp Vụ Tổ chức Cán bộ (Bộ Y tế) đưa thêm bác sĩ giỏi về phục vụ người nghèo ở những vùng khó khăn. Thông qua sáng kiến “bác sĩ trẻ tình nguyện”, chúng tôi hy vọng bổ sung cho hệ thống y tế cơ sở tại 62 huyện nghèo nhất nước ít nhất 300 bác sĩ trình độ cao. Họ là những người trẻ tình nguyện làm việc ở những vùng khó khăn trong vòng 2 đến 3 năm sau khi hoàn thành một khóa đào tạo chuyên khoa và theo một hợp đồng lao động với cơ sở y tế tuyến tỉnh hoặc tuyến trung ương. Sáng kiến này còn thúc đẩy được khung trách nhiệm xã hội cho nhân viên y tế trong tương lai.

Ở tuổi bốn mươi, tôi lại có cơ hội làm việc cùng với các giáo sư nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho chăm sóc sức khỏe ban đầu. Dự án “Giáo dục đào tạo nguồn nhân lực y tế phục vụ cải cách y tế” của Bộ Y tế do Ngân hàng Thế giới và Liên minh Châu Âu tài trợ đang hỗ trợ các trường y và điều dưỡng triển khai các chương trình đào tạo dựa trên năng lực. Cục Khoa học – công nghệ và Đào tạo (Bộ Y tế) gần đây đã khởi động các chương trình đào tạo y học gia đình cho các đội chăm sóc sức khỏe ban đầu ở tuyến cơ sở theo phương pháp đào tạo theo nhóm, dựa trên năng lực, cầm tay chỉ việc tại chỗ. Chúng tôi hy vọng hàng ngàn đội chăm sóc sức khỏe ban đầu sẽ cải thiện được năng lực và điều kiện làm việc, cho phép họ cung cấp dịch vụ y tế lồng ghép, toàn diện và liên tục cho người dân ở 15 tỉnh, phần lớn là các tỉnh nghèo ở miền núi phía Bắc và Tây Nguyên.

Năm 2037, khi tôi sáu mươi, tôi mong muốn sử dụng dịch vụ y tế tuyến cơ sở ở gần nhà. Tôi ước mình và gia đình sẽ nhận được dịch vụ chăm sóc sức khỏe lồng ghép, toàn diện và liên tục từ đội ngũ cán bộ y tế mà chúng tôi đang đầu tư ngày hôm nay. Bao phủ y tế toàn dân một cách có hiệu quả, không kể khoảng cách địa lý và điều kiện kinh tế, từng là giấc mơ của thế hệ cha ông trước kia. Thế hệ chúng tôi sẽ vượt qua nút thắt về nhân lực để biến ước mơ đó thành hiện thực.