ارایه خدمات صحی در مناطق روستایی افغانستان از دیدگاه یک داکتر

در سال ۲۰۰۴ میلادی زمانیکه از پوهنتون بلخ فارغ شدم، در مورد اینکه چه کاری را در آینده انجام خواهم داد هیچگونه تردید در ذهنم نداشتم. از اینکه از مشکلات موجوده در ارایه خدمات صحی در زادگاهم ولایت بلخ و افزایش نیازمندی برای خدمات صحی در مناطق دور دست این ولایت اگاهی کامل داشتم، در ابتدا کار را در شماری از مراکز و کلنیک های که خدمات اولیه صحی در انجا آغاز کردم.

همچون یک داکتر تازه فارغ بزودی به این واقعیت پی بردم که ایجاد و گسترش روابط و افزایش هماهنگی در سطح قریه جات و ولسوالی ها میتواند سبب بهبود ارائه خدمات صحی گردد.  

در جریان دو سال کارم که مشغول ارائه خدمات صحی اولیه در ولسوالی های دور دست ولایت بلخ بودم، به صبحت های مردم فقیر و بی بضاعت که نزد ما مراجعه می نمودند به دقت گوش میدادم. اکثریت روستا نشینان در رابطه با مشکلات شان هنگام سفر به مراکز صحی، عدم موجودیت امکانات ترانسپورتی، عدم مراعات حریم خصوصی در این مراکز و کمبود ظرفیت مراکز صحی به منظور ارائه مراقبت های مورد نیاز صحی ابراز نا رضایتی می نمودند.

 بعضی از مریضانم به منظور رسیدن به مرکز صحی مجبور بودند حدود هفت ساعت راه رامی پیمایند. زنان و اطفال عمدتاً محروم ترین بخش باشندگان قریه جات و مناطق روستایی ولایت بلخ را تشکیل میدهد. در بیشترین موارد بیماران به ویژه زنان زمانی به مرکز صحی برای درمان انتقال می شدند که وضعیت صحی آنان وخیم می بود.

وقتی آز نان می پرسیدم که چرا زودتر به مرکز صحی مراجعه ننمودند، پاسخ ساده این بود که اغلب آنها مجبور بودند به محرم شان ( همسر، برادر و فردی از اقارب همسر) منتظر بمانند تا آنها را به مراکز صحی انتقال دهد.

در روشنی تجارب و اندوخته های که در محیط کار خود حاصل کردم به این نتیجه رسیدم که دسترسی محدود به خدمات صحی و موجودیت موانع اجتماعی و فرهنگی عمده ترین چالش در برابر مردم در مناطق روستایی ولایت بلخ اند که سبب بروز مشکلات برای زنان و اطفال در استفاده از این خدمات گردیده است. تمامی این تجارت  فقط از طریق کار مستقیم من با مردم محل در محیط کاری حاصل گردیده اند، درغیر آن دست یافتن به این معلومات ناممکن بود. این تجارب تاثیرات قابل توجهی را بالای افزایش مؤثریت کار من به حیث مشاور در پروژه صحتمندی وزارت صحت عامه داشته است.

در سال ۲۰۱۲ میلادی زمانی که من در وزارت صحت عامه به کار آغاز کردم، احساس کردم که مهارت ها و تجارب گذشته من میتواند در راستای تسریع پیشرفت و افزایش دسترسی مردم به خدمات با کیفیت صحی در محلات روستایی کشور موثر واقع شود. با توجه به شناخت من از مشکلات صحی در محلات روستایی ولایات بلخ، سرپل و تخار به این باور بودم که مشارکت و بسیج جامعه میتواند در امر مبارزه با مشکلات و بهبود دسترسی مردم به خدمات صحی با کیفیت نقش مهم بازی نماید.  

من چندین مورد را به خاطر می آورم، زمانی که تعدادی از خانواده های روستایی از پذیرفتن واکسیناتور ها به منظور تطبیق واکسین برای مادران حامله و ارائه خدمات صحی خود داری نمودند شورای انکشافی محل وارد عمل شد و مشکل را حل نمود. همچنان در یک مورد مشابه دیگر بخش صحی شورای انکشافی محل در یکی از روستا های ولایت بلخ توانست تا از طریق هماهنگی با مردم، منابع مورد نیاز را برای اعمار یک دیوار در اطراف مرکز صحی به منظور حل معضل عدم موجودیت حریم خصوصی و مصؤن برای زنان بیمار، فراهم نماید.

 بر اساس تجارب و شناخت من از مناطق روستایی به این نتیجه رسیده ام که مشکلات محلی میتواند با راه حل های محلی بهتر رفع گردد.

من به این اعتقاد هستم که دیگر برای ما مسؤولین وزارت صحت عامه این بسنده نخواهد بود تا برای حل مسائل و مشکلات در روستا ها و محلات دور دست کشور پیشنهادات خویش را از دفاتر کار ما در کابل تهیه و ارسال نمائیم. در عوض، من معتقدم که وزارتخانه های سکتوری می توانند به بهترین وجه ممکنه نیازمدنی های مردم مناطق روستایی را به گونه مستند شناسایی نموده و برای حل هر نوع مشکل از مردم و رهبری شورای های محلی تقاضای همکاری و حمایت نمایند.

شکل ۱. میزان آمار مراجعه بیماران به مراکز صحی اولیه  در میان سال های ۲۰۰۴ الی ۲۰۱۷

تقویت سیستم صحی

با اعلام فعالیت پروژه صحت در سال ۲۰۱۳ میلادی که هدف آن انکشاف و تقویت خدمات صحی در سطح شهر ها و محلات روستایی بود، یک گام بنیادی در راستای گسترش دامنه خدمات صحی با کیفیت، به ویژه در روستا ها و محلات دور دست افغانستان برداشته شد.

برنامه صحت یکی از پروژه های کلیدی وزارت صحت عامه بود که از سال ۲۰۱۳ میلادی الی اوسط سال ۲۰۱۸ میلادی در افغانستان به طور مؤفقانه تطبیق گردید. این پروژه به مثابۀ یکی از کلیدی ترین برنامه های ارایه خدمات صحی در کشور در راستای تقویت سیستم صحی ملی، گسترش ساحات تحت پوشش خدمات صحی در مرکز و ولایات و عرضه خدمات اولیه از طریق بهبود تأسیسات صحی و افزایش دسترسی مردم محلات روستایی فعالیت نمود.

 بهبود در سیستم صحی ملی در گراف شاخص های کنونی سکتور صحت افغانستان منعکس گردیده است.

ساحه پوشش خدمات صحی و تعداد مراکز صحی و شفاخانه ها از ۵۹۸ باب در سال ۲۰۰۴ میلادی به ۲۶۸۴ باب در سال ۲۰۱۷ افزایش یافته است، یعنی اینکه بیشتر از ۸۷ درصد جمیعت کشور می تواند در فاصله زمانی ۲ ساعت به مراکز صحی دسترسی حاصل نمایند.

آمار و ارقام حاصله از سیستم مدیریت معلومات صحی نشان میدهد که تعداد مراجعه کنندگان به خدمات مراکز صحی از ۴،۵ میلیون در سال ۲۰۰۴ میلادی به ۵۸،۴ میلیون تن در سال ۲۰۱۷ افزایش یافته است ( به شکل ۱ مراجعه گردد).

شکل ۲. میزان پذیرش بیماران در شفاخانه های دولتی در میان سال های ۲۰۰۴ الی ۲۰۱۷ (منبع: وزارت صحت عامه)

شمار پذیرش بیماران در شفاخانه ها و مراکز صحی نیز افزایش قابل ملاحظه رونما گردیده است، چنانچه در سال ۲۰۰۴ میلادی ظرفیت پذیرش شفاخانه های کشور در حدود ۲۳۲۹۹ تن بود، در حالیکه این رقم در سال ۲۰۱۷ میلادی به ۱،۴ میلیون تن افزایش یافت ( به شکل ۲ مراجعه گردد).

تعداد قابله ها در کشور از ۴۶۷ تن در سال ۲۰۰۲ میلادی، به بیشتر از ۴۰۰۰ تن در سال جاری افزایش یافته است. 

دسترسی مادران به خدمات صحی در زمان حاملگی و زایمان از طریق افزایش تعداد قابله ها بهبود یافته است، طوریکه هر ۹۰ زن باردار به یک تن قابله دسترسی دارند.  

پیشرفت های حاصله در روند ارایه خدمات صحی در افغانستان به رهبری متعهد، حکومتداری بهتر، پالیسی های مطلوب وزارت صحت عامه و فراهم سازی کمک های مالی از طریق برنامه صحت ارتباط مستقیم دارد.

شایان ذکر است که در ماه جولای سال ۲۰۱۸ میلادی، پروژه صحتمندی جایگزین پروژه صحت گردید که هدف آن گسترش میزان ارایه خدمات صحی، بهبود کیفیت خدمات صحی و افزایش دسترسی بیماران به خدمات صحی در افغانستان می باشد. پروژه صحتمندی طوری طرح گردیده است که بر بنیاد آن باشندگان روستا ها در روند ارایه خدمات صحی و نتایج فعالیت های این برنامه سهیم می باشند.

برنامه صحت به کمک مالی صندوق بازسازی افغانستان که توسط گروپ بانک جهانی به نمایندگی از ۳۴ کشور و مؤسسات تمویل کننده بین المللی مدیریت میشود و همچنان اداره انکشاف بین المللی که بخش تمویل کننده گروپ بانک جهانی برای کشور های فقیر است، تمویل می گردید.

پروژه صحتمندی به کمک مالی صندوق بازسازی افغانستان، اداره انکشاف بین المللی و صندوق جهانی سرمایه گذاری برای صحت مادران و اطفال تمویل می گردد.